Αρεταίος ο Καππαδόκης

Ο Αρεταίος (Ἀρεταῖος) ο Καππαδόκης υπήρξε ένας από τους διασημότερους Έλληνες ιατρούς της αρχαιότητας. Πολλά στοιχεία για την ηλικία του και τον τόπο καταγωγής του αμφισβητούνται. Θεωρείται ότι γεννήθηκε στην Καππαδοκία τον 1ο μΧ. αιώνα και πώς άσκησε την ιατρική κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νέρωνα ή του Βεσπασιανού, στην αρχαία Ρώμη και στην Αλεξάνδρεια.

Θεωρείται άξιος να μνημονεύεται για την ικανότητά του να καταγράψει με άψογο τρόπο τις αιτίες και τις θεραπείες ασθενειών, με τις οποίες καταπιάστηκε. Επιπλέον, γιατί είναι ο γιατρός που έδωσε όνομα σε μια από τις μεγαλύτερες μάστιγες του σύγχρονου κόσμου: Το διαβήτη. Σε σχετικό σύγγραμμά του περιγράφει με λεπτομέρεια τη συγκεκριμένη νόσο, όπως επίσης και το άσθμα και την κοιλιοκάκη. Στα κύρια συμπτώματα του διαβήτη αναφέρει ότι το νερό που έπινε ο ασθενής «διάβαινε» αναλλοίωτο στα ούρα. Και από το ρήμα διαβαίνω προέκυψε ο διαβήτης.

O Αρεταίος υιοθέτησε τις ιπποκρατικές απόψεις, σύμφωνα με τις οποίες οι παθήσεις προκαλούνται από διαταραχές της ισορροπίας των τεσσάρων χυμών αλλά και της «έμφυτης» θερμότητας. Παρότι Ιπποκρατικός δεν δίστασε να αντιπαρατεθεί στον Ιπποκράτη σε ζητήματα διάγνωσης ή θεραπείας, όταν τα θεωρούσε επιβλαβή. Έδινε ιδιαίτερη σημασία στη ζωτικότητα του οργανισμού στη φύση. Για τη κλινική του πείρα και την επιστημονικότητα στην εκτεταμένη περιγραφή των νόσων που πραγματεύτηκε κατατάσσεται αμέσως μετά τον Ιπποκράτη στην ιστορία της Ιατρικής.

Οι ιατρικές αντιλήψεις του στηρίχτηκαν επίσης στις θεωρίες της Εκλεκτικής Σχολής, ένα αμάλγαμα απόψεων παλαιότερων ιατρών. O Αρεταίος ακολούθησε την ολιστική θεωρία, την έννοια δηλαδή της συμπάθειας, της αλληλεπίδρασης των οργάνων του ανθρώπινου σώματος, η οποία όπως αναφέρει πραγματοποιείται μέσω του νευρικού συστήματος και του αίματος.

Κύριο έργο του υπήρξε το σύγγραμμά του, γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο, «Περί αιτίων και σημείων οξέων και χρόνιων παθών», όπου αναφέρει τις αιτίες και τα συμπτώματα ασθενειών όπως η επιληψία, ο τέτανος, διάφορα έλκη, η πνευμονία, η χολέρα, ο ειλεός, ο ίκτερος, η αρθρίτιδα κ.ά. Έγραψε επίσης το σύγγραμμα «Περί θεραπείας οξέων και χρόνιων παθών», σαν συνέχεια του προηγούμενου, στο οποίο περιγράφει τη θεραπεία των ασθενειών αυτών. Επίσης φαίνεται πως ασχολήθηκε, εκτός των άλλων, και με την ανατομία και φυσιολογία καθώς και με τη χειρουργική.

Ως θεραπεία συνιστούσε κυρίως κατάλληλη διατροφή και χρήση φαρμακευτικών φυτών,  όπως και ο Ιπποκράτης.

Ο Αρεταίος υπήρξε ένας ποιητής που έγινε γιατρός και επειδή δεν έγραψε ποίηση, αποφάσισε να μεταφέρει την ποίηση στα ιατρικά του βιβλία. Η γλώσσα του, για την οποίαν πρέπει να ήταν περήφανος όταν την έγραφε, ήταν αυτή που ταπείνωσε την ιατρική του προσωπικότητα. Ήταν ο τρόπος γραφής του η αιτία της απόρριψης και της λήθης της ύπαρξής του από τους μεταγενέστερους γιατρούς;  Μήπως ο Ασκληπιός, ο Έλληνας θεός της Ιατρικής, τον τιμώρησε έτσι για την αλαζονεία του, επειδή κάποτε είπε, ότι «ούτε και οι θεοί μπορούν να θεραπεύσουν όλα τα νοσήματα», αφού για το ίδιο παράπτωμα, την αλαζονεία, τιμώρησε ο Δίας και τον ίδιο το θεό, επειδή έλεγαν ότι θεράπευε -άρα μπορούσε- όλους τους άρρωστους; Είναι γεγονός ότι μετά το θάνατο του ξεχάστηκε εντελώς, μέχρι το 1552, όταν ανακαλύφθηκαν τυχαία τα δύο προαναφερόμενα συγγράμματα του. Μεταφράστηκαν στη λατινική γλώσσα και δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά στη Βενετία το 1554.

Απόσπασμα από κεφ. ς. περὶ Εἱλεοῦ

“ἐντέροισι γίγνεται μὲν φλεγμονὴ, ὀδύνην ὀλεθρίην ἐμποιοῦσα. θνήσκουσι γὰρ μυρίοι στρόφοισι καρτεροῖσι : ἐγγίγνεται δὲ καὶ πνεῦμα ψυχρὸν, ἀργὸν, οὔτε κάτω περῆσαι ῥηΐδιον οὔτε ἄνω ἀνελθέμεναι: μίμνει δὲ ἐπιπολὺ ἑλισσόμενον ἐν ὀλίγῃσι τῶν ἄνω ἑλίξεσι: τοὔνεκεν καὶ τὸ πάθος ἐπίκλησιν ἔσχεν εἵλεόν. κἢν πρὸς τοῖς στρόφοις δὲ καὶ πίεσις καὶ μάλθαξις τῶν ἐντέρων ἔῃ, καὶ πουλὺ τὸ ὑπογάστριον ὑπερίσχῃ, χορδαψὸς τὸ τοιοῦτόν ἐστι οὔνομα: ἕψησις μὲν γὰρ ἡ μάλθαξις: χορδὴ δὲ ἐντέρων ἐπώνυμον. καὶ γὰρ καὶ ἐπιχορδί δα τὸ μεσεντέριον ἐκίκλησκον οἱ πρόσθεν, τά τε μεσηγὺ νεῦρα καὶ τὰ ἀγγεῖα καὶ τοὺς ὑμένας τοὺς ἀνοχῆας τῶν ἐντέρων”

Δρ. Μάριος Παιδονόμου, MD, MSc, PhD
Χειρουργός
Λαπαροσκοπική και Βαριατρική Χειρουργική